CÂY SÂM BA KÍCH
Cây Sâm Ba Kích còn có tên khác là Dây ruột gà, Ba kích thiên (Trung Quốc), Chẩu phóng xì (Quảng Ninh), Sáy Cáy (Thái), Thao tày cáy (Tày), tên khoa học là Morinda officinalis stow, thuộc họ Cà phê (Rubiaceae).
Đặc Điểm Phân Bố Của Cây Sâm Ba Kích:
Cây Sâm Ba Kích mọc hoang, phân bố nhiều ở vùng đồi núi thấp của miền núi và trung du ở các tỉnh phía Bắc. Cây Sâm Ba Kích có nhiều ở Quảng Ninh, Vĩnh Phú, Hà Bắc, Lạng Sơn, Hà Giang, Hà Tây.
Đặc Điểm Của Cây Sâm Ba Kích:
Cây Sâm Ba Kích là cây thảo, sống lâu năm, leo bằng thân quấn. Thân non mầu tím, có lông, phía sau nhẵn. Cành non, có cạnh.
Cây Sâm Ba Kích trồng được 3 năm có thể thu hoạch. Thời gian thu hoạch thường vào tháng 10-11. Dùng cuốc đào rộng chung quanh gốc, lấy toàn bộ rễ rửa sạch. Loại rễ to, mập, cùi dầy, mầu tía là loại tốt. Rễ nhỏ, gầy, cùi mỏng, mầu trong là loại vừa.
Lá mọc đối, hình mác hoặc bầu dục, thuôn nhọn, cứng, dài 6 – 14cm, rộng 2,5 – 6cm, lúc non màu xanh lục, khi già màu trắng mốc. Lá kèm mỏng ôm sát thân.
Hoa nhỏ, lúc non màu trắng, sau hơi vàng, tập trung thành tán ở đầu cành, dài 0,3 – 1,5cm, đài hoa hình chén hoặc hình ống gồm những lá đài nhỏ phát triển không đều. Tràng hoa dính liền ở phía dưới thành ống ngắn.
Quả hình cầu, khi chín màu đỏ, mang đài còn lại ở đỉnh. Mùa hoa: tháng 5 – 6, mùa quả: tháng 7 – 10.
Tác dụng trong y học cổ truyền:
Theo y học cổ truyền, Cây Sâm Ba Kích có vị cay ngọt, tính ôn, vào kinh can thận. Tác dụng bổ thận tráng dương, cường cân tráng cốt, khu phong trừ thấp. Dùng cho các trường hợp liệt dương di tinh, bế kinh, đau lưng mỏi gối,…
Rễ dùng làm thuốc thường khô, thường được cắt thành từng đoạn ngắn, dài trên 5cm, đường kính khỏang 5mm, có nhiều chỗ đứt để lộ ra lõi nhỏ bên trong. Vỏ ngoài mầu nâu nhạt hoặc hồng nhạt, có vân dọc. Bên trong là thịt mầu hồng hoặc tím, vị hơi ngọt.
Tác dụng dược lý theo y học hiện đại:
1. Tăng sức dẻo dai: Trên thực nghiệm Cây Sâm Ba Kích với liều 5-10g/kg dùng liên tiếp 7 ngày thấy có tác dụng tăng sức dẻo dai cho súc vật thí nghiệm.
2. Tăng sức đề kháng: Cây Sâm Ba Kíchcó tác dụng tăng cường sức đề kháng của cơ thể đối với các yếu tố độc hại.
Đối với người già hoặc những bệnh nhân không biểu hiện mệt mỏi, ăn kém, ngủ ít, gầy yếu mà không thấy có những yếu tố bệnh lý gây nên và một số trường hợp có đau mỏi các khớp, Ba kích có tác dụng tăng lực rõ rệt thể hiện qua những cảm giác chủ quan như giảm mệt mỏi, ăn ngon, ngủ ngon và những dấu hiệu khách quan như tăng cân nặng, tăng cơ lực. Đối với bệnh nhân đau mỏi các khớp thì sau khi dùng Ba kích dài ngày cho thấy có hiệu quả.
3. Chống viêm: Các kết quả nghiên cứu ở chuột cống trắng đã cho thấy Cây Sâm Ba Kích có tác dụng chống viêm rõ rệt.
4. Đối với hệ thống nội tiết: Các thí nghiệm trên chuột lớn và chuột nhắt cho thấy Ba kích không có tác dụng kiểu Androgen nhưng có thể có khả năng tăng cường hiệu lực của Androgen hoặc tăng cường quá trình chế tiết hormon Androgen.
Đối với nam giới có hoạt động sinh lý yếu Cây Sâm Ba Kích có tác dụng làm tăng khả năng giao hợp (đặc biệt đối với những trường hợp giao hợp yếu, ít). Ba kích còn có tác dụng tăng cường sức dẻo dai, mặc dù nó không làm tăng nhu cầu sinh lý, không thấy có tác dụng kiểu Androgen. Tuy không làm thay đổi tinh dịch đồ nhưng trên thực tế có tác dụng hỗ trợ và cải thiện hoạt động sinh lý cũng như điều trị vô sinh cho nam giới có biểu hiện vô sinh tương đối và suy nhược cơ thể. Đối với các trường hợp tinh dịch ít, tinh trùng chết nhiều, không có tinh trùng, không xuất tinh khi giao hợp thì sử dụng Ba kích chưa thấy có kết quả.
Rễ Cây Sâm Ba Kích chiết xuất bằng rượu có tác dụng hạ huyết áp, có tác dụng nhanh đối với các tuyến cơ năng, tăng cường hoạt động của não, giúp ngủ ngon.
5. Nước sắc Cây Sâm Ba Kích có tác dụng tương tự như ACTH làm cho tuyến ức chuột con bị teo, ngoài ra còn có tác dụng làm hạ huyết áp.
6. Không có tính độc, LD50 của Ba kích được xác định trên chuột nhắt trắng bằng đường miệng là 193g/kg.
Cách trồng và chăm sóc cây Sâm Ba Kích:
Thời vụ trồng: Có thể là vụ xuân hoặc vụ thu.Trồng cây vào ngày râm mát hoặc là có mưa
Phương thức tồng cây: Trồng cây dưới tán rừng tự nhiên dưới tán rừng trồng.Trồng những nơi có cây che bóng phụ trợ trên đất sau nương rẫy còn tốt và trồng cây dưới tán các cây ăn quả trong các vườn của nhà.
Mật độ cây trồng: 5.000 cây trên ha và cự ky là 2 x 2m
Xử lý thực bì: phát dọn dẹp rạch hoặc quanh hố với đường kính 1m chú ý chừa cây để làm giá đỡ cho cây trồng leo
Làm đất trồng cây: Hố đào kích cỡ 40 x 40 x 40 cm hoặc 50 x 50 x 50 cm và bón lót 5kg phân chuồng hoai kết hợp với 0,2 kg supe lân cho mỗi hố cây trồng.
Cách trồng: Mỗi hố đặt cây lấp đầy đất sau đó giâm chặt tiếp tục lấp cao hơn miệng hố từ 4 đến 5 cm.Nơi không có cây tự nhiên cần phải cắm 1 số cọc tre hoặc là gỗ dài 1 đến 1,5m để dùng làm giá đỡ cho cây mới trồng đế cho cây leo lên đó.
Chăm sóc: Tròn 2 năm đầu mới trồng cây,mỗi năm có từ 2 đến 3 lần phát cây cỏ dọn dẹp những cây cỏ dại xâm lấn đất trồng cây đồng thời vun xới quanh gốc đường kính 0,8 m. Từ năm thứ 3 trở đi thì mỗi năm 1 đến 2 lần tiếp tục cần phát bỏ cây cỏ xâm lấn tới cây trồng và vun xới cùng với xới gốc đồng thời kết hợp với bón phân chuồng hoặc NPK.
Sưu Tầm Và Biên Soạn
