CÂY BÔNG GÒN
Cùng Những Sợi Tơ Trắng
Cây Bông Gòn còn được gọi là cây bông gòn, cây gòn, cây bông lụa, cây bông Java, tên khoa học: Ceiba pentandra, là một loài cây nhiệt đới thuộc bộ Cẩm quỳ (Malvales) và họ Cẩm quỳ (Malvaceae) nghĩa rộng, trước đây được tách ra trong họ riêng gọi là họ Gạo (Bombacaceae), có nguồn gốc ở Mexico, Trung Mỹ, Caribe, miền bắc Nam Mỹ và khu vực nhiệt đới miền tây châu Phi (phân loài Ceiba pentandra guineensis).
Cả hai từ “bông gòn và “gòn” đều có nghĩa là những sợi tơ trắng, người Malaysia gọi là Kapok, người Anh gọi là Silk cotton. Đó là những sợi mịn, màu trắng, mọc ra từ lớp nội quả bì, kéo dài và quyện vào nhau, bao ôm lấy các hạt.
Xuất phát từ đặc điểm quả chứa đầy sợi tơ đó, ở Malaysia người ta gọi nó là Kapok tree, người Pháp gọi là Kapokier, Bois cotton, người Mỹ gọi là Silk Cotton tree, người Java gọi là Java cotton tree, Java kapok tree, Ceiba. Người Trung Hoa cho rằng đó là một sợi tốt và quí nên gọi là cát bối, cát bối miên, cát bối mộc miên.
Ở Việt Nam, không rõ nó được nhập trồng tự bao giờ, nhưng có lẽ đã rất lâu rồi, hơn cả thế kỉ về trước và có mặt hầu khắp các vùng sinh thái. Ở Huế, có khá nhiều cây đã bước vào tuổi “thất thập cổ lai hi” hoặc hơn thế nữa. Hiện nay, một số đường phố ở Huế vẫn tồn tại nhiều cây cổ thụ. Nơi có số lượng cá thể nhiều nhất ló lẽ là cuối đường Huỳnh Thúc Kháng, đầu đường Đào Duy Anh.
Đặc Điểm Của Cây Bông Gòn:
Cây Bông Gòn cao tới 60–70 m và có thân cây to lớn (đường kính tới 3 m) với các rễ phụ gia cố thêm.
Thân Cây Bông Gòn và các cành lớn có nhiều gai lớn, cứng. Lá phức chứa 5-9 lá chét, mỗi lá chét dài tới 20 cm và tương tự như lá cọ (lá dạng chân vịt). Cây trưởng thành sinh ra khoảng vài trăm quả dài khoảng 15 cm mỗi quả. Quả chứa các hạt được bao bọc trong các sợi mịn có màu vàng là hỗn hợp của linhin và xenluloza. Quá trình thu hoạch và tách sợi rất tốn công sức và là công việc thủ công.
Sợi của nó nhẹ, nổi trên nước, đàn hồi, dễ cháy và không thấm nước. Nó không thể xe thành sợi giống như chỉ nên được dùng làm chất nhồi cho các loại đệm, gối, bàn ghế, đồ chơi trẻ em và các lớp cách âm, cách nhiệt. Nó cũng đã từng được dùng nhiều trong các loại áo bông hay các đồ vật tương tự nhưng ngày nay đã được thay thế bằng các vật liệu tổng hợp nhân tạo. Hạt chứa dầu được sử dụng để nấu xà phòng và có thể làm phân bón.
Trong thực tế, Cây Bông Gòn có nhiều dạng: Dạng thân không gai, vỏ cành nhánh và thân non đều có màu xanh; Dạng thân và cành có nhiều gai thô, cành già và thân già có màu xám nâu; Dạng thân cành không gai, cành già và thân già có màu xám nâu, lá nhỏ, dày, trông tựa cây Chân chim.
Cây Bông Gòn tái sinh bằng hạt và chồi đều khỏe, do vậy tốc độ phát triển cá thể khá nhanh. Nhiều trường hợp, người dân cắt cành cắm làm trụ hàng rào hoặc làm choái cho cây nông nghiệp leo, sau một thời gian, cành đã phát triển thành một cây mới. Khi cây bị chặt hạ chừa lại phần gốc, các chồi ngủ được đánh thức, sinh trưởng rất nhanh. Nếu không bị xử lí tiếp thì sau một thời gian ngắn, gốc cây đó đã tái tạo một cây mới có hằng chục cành mọc đứng. Có thể lợi dụng đặc điểm này, dùng nó làm vật liệu trồng phân tán hoặc tập trung ở những nơi thích hợp để thu sản phẩm, đồng thời phòng hộ chống xói mòn đất và che chắn cho hệ thống cây trồng nông nghiệp.
Việc canh tác thu hoạch quy mô được thực hiện châu Á, chủ yếu là ở Java (từ đây mà có các tên gọi khác liên quan đến Java) và các nơi khác ở Indonesia, Malaysia, nhưng cũng có tại Philipin và Nam Mỹ.
Ý Nghĩa Và Công Dụng Của Cây Bông Gòn:
Do sợi quả của nó không hút ẩm, mềm mại, màu sáng trông khá tinh khiết, nhẹ, nổi được trên nước, đàn hồi khá mạnh, không bị xe thành búi như sợi bông vải, nên đã được con người sử dụng vào nhiều mục đích khác nhau như làm các lớp cách nhiệt, cách điện, nhồi thú bông, nệm trải giường, lót ghế, chăn đắp, gối…
Hạt bông gòn chứa nhiều dầu, sử dụng được cho việc sản xuất xà phòng.
Nước sắc vỏ thân bông gònđược dùng cho lợi tiểu, kích dục, điều trị chứng đau răng, và cả cho tiêu chảy thể II.
Gỗ của Bông gòn nhẹ, mềm, dễ gia công. Nhiều nơi dùng gỗ của những cây Bông gòn cổ thụ, có kich cỡ lớn, để làm ca-nô.
Mủ Gòn Mà Chế Biến Thành Một Ly Thập Cẩm Mủ Gòn Hột É Thì Cực Mát Và Rất Tốt Cho Sức Khỏe
Đặc biệt dân gian có cách thức tận dụng từ Cây Bông Gòn hết sức độc đáo là lấy mủ gòn để pha nước uống. Lựa những cây gòn lớn, dùng dao bén khứa những vết ngoài vỏ gòn phần dưới gốc Một hai bữa sau, mủ cây màu đỏ thẫm ứa ra.Gỡ lấy mũ đó mang về rửa sạch pha chung với nước lạnh, có khi kết hợp với mủ trôm hay hột é làm nước giải khát. Người ta tin rằng uống nước mủ gòn vừa lợi tiểu vừa có khả năng kích dục, lại còn điều trị chứng đau răng.
Từ đó, cây Bông gòn đã được di thực vào các vùng nhiệt đới và cận nhiệt đới hầu khắp trái đất, đặc biệt là châu Á. Nó đã sớm trở thành cây trồng kinh tế ở nhiều nơi như Java, Indonesia, Malaysia, Philippines và Nam Mỹ. Trong đó, Java là nơi phát triển mạnh nhất.
Sưu Tầm Và Biên Soạn
